नेपाली खेलकुद र अर्थतन्त्र

विस्नु प्रवा सापकोटा 

खेलकुदको अर्थतन्त्रमा बहुआयामिक प्रभाव हुन्छ । अन्तराष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगितामा पाएको सफलताले देशको प्रतिष्ठा बढाउने, राष्ट्रलाई एकताको सुत्रमा बाँध्नेमात्र हैन, देशको सामाजिक आर्थिक विकासमा समेत महत्वपूर्ण योगदान गरेको हुन्छ । नियमित हुने खेलकुद गतिविधिले सामुदायिक स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउँछन्, औषधी उपचारमा हुने अनावश्यक खर्च घटाउन मद्दत गर्दछन्, नेतृत्व बिकास, अनुशासित समाज निमार्णमा योगदान पुग्छ, व्यपार विस्तार, रोजगारीको सृजना, पर्यटन विकास तथा बैदेशिक मुद्रा आर्जनमा समेत सहयोग पुग्छ । विकसित देशले समग्र खेलकुद क्षेत्रलाई आर्थिक सामाजिक बिकासको महत्वपूर्ण साधनको रुपमा प्रयोग गरिरहेका छन् । तर नेपालको सन्दर्भमा खेलकुदलाई अर्थतन्त्रसँग जोडने प्रयाससम्म नभएको तितो यथार्थ हाम्रो सामु छ ।  

व्यवसायिक खेलाडी, खेल प्रशिक्षक, व्वस्थापक, फिजिसियनहरुले बेलायतको कुल रोजगारीको २.३ प्रतिशत क्षेत्रले ओगटेका छन् । बेलायतको अर्थतन्त्रमा खेलकुद क्षेत्रको हिस्सा नै १.९ प्रतिशत छ । ब्रजीलबाट करीब १० हजार युवा युरोपमा व्यवसायिक फुटबल खेल्छन । ब्रजिलभित्रै व्यवसायिक खेलाडिको संख्या उत्तिकै छ । छिमेकी भारतमै हजारौ युवाहरु व्यवसायिक क्रिकेट खेल्छन । नेपाल जस्तो देशमा पनि साना होस् या ठुला हरेक खेलकुद गतिबिधिले विभिन्न आर्थिक क्षेत्रमा फाईदा पु¥याएका छन् जस्तै लोकपृय अन्तराष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगिताहरु आयोजना हुँदा नेपालमा पनि जर्सिको विक्रि हवात्त वढ्छ । ठुलो स्क्रिनमा खेल हेर्नेहरुको रेष्टुरेन्टमा भिड भाड हुन थाल्छ । नयाँ ब्रान्डको टिभिको विक्रि बढन् थाल्छ । स्थानीय स्तरमा स्वतस्फुर्त हुने खेलकुद गतिविधिले ग्रामिण अर्थतन्त्रलाई गतिशिल बनाइरहेको हुन्छ । साहसीक खेलकुदको विकासमा भएका सकारात्मक प्रयासले पर्यटन क्षेत्रलाई फाइदा पु¥याएको छ । 

नेपालमा खेलकुद विकासबाट आर्थिक लाभ प्राप्त हुन सक्ने अनेकौं सम्भावना छन् । तर सम्भावनालाई यथार्थमा परिणत गर्न सार्थक पहल भने हुन सकेको छैन । नेपालमा अन्तराष्ट्रिय स्तरका केहि क्रिकेट रंगशाला हुने हो र छिमेकी भारत र पाकिस्तान बीचका केही खेल आयोजन गर्न सकेको खण्डमा मात्रै नेपाललाई थुप्रै लाभ पुग्न सक्छ । व्यवसायिक खेलाडी उत्पादन गर्न सकेको खन्डमा छिमेकी देश लागायतका अन्य देशका विभिन्न प्रतियोगितामा खेलाडी, प्रशिक्षकले रोजगारी पाउन सक्ने सम्भावना रहन्छ । पर्यटन क्षेत्रको बिकासका लागि माउन्टेन साइकिलिङ, प्याराग्लाइडिङ, र्फ्टिङ, वन्जीजम्पजस्ता साहसिक खेलहरु कोशेढुङ्गा साबित हुन सक्छन । सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा नियमित हुने खेलकुद गतिविधिले स्वस्थ र अनुशासित नागरिक तयार भई राज्यको सूरक्षा र स्वास्थ्यमा हुने खर्चमा कमि आउन सक्छ । 

नेपालले खेलकुद विकासको प्रयास नै नभएका भने हैनन् तर आजका मिति सम्म पनि खेलकुदको विकास पूर्वाधार निर्माण गर्ने नीति तथा योजनाकै वरिपरी घुमिरहेको पाइन्छ । अर्थमन्त्रि विष्णु पौडेल व्यस्थापिका संसदमा प्रस्तुत गरेको आर्थिक वर्ष २०७३।७४को वजेटमा पनि मुलपानी लगायतका स्थानमा रंगशाला निर्माण गर्ने पुरानै कायक्रमलाई कपि पेष्ट गरिएको छ । तेह्रौ योजनाको खेलकुदको माध्यमबाट राष्ट्रको प्रतिष्ठा बढाउँदै मुलुकमा स्वास्थ्य मर्यादीत नागरीक तयार गर्ने दीर्घकालीन सोच र राष्ट्रिय खेलकुद नीति २०६७ को उद्देश्यलाई अध्ययन गर्दा पनि राज्यले खेलकुदको आर्थिक महत्वलाई नजरअन्दाज गरेको प्रष्ट हुन्छ । खेलकुदको विकासको लागि दर्जनौ संघ संथाहरु स्थापना भएका छन् । तर सबै संघ संस्था आन्तरिक विवाद, राजनैतिक खिचातानिको दीर्घ रोगले ग्रसीत छन् । संध संस्थाको व्वस्थापकीय क्षमता निकै कमजोर छ । खेलकुद सम्वद्ध निकायहरुबीच सहयोग समन्वय र सहकार्यको अभाव छ । खेलकुद एकेडेमी स्थापना गर्ने अनेकौं योजना अलपत्र छन् । खेलकुदको विकास गर्ने प्रणालीगत परिपाटीमा कमी छ ।  खेलकुद विकासको लागि निजी क्षेत्रलाई प्रभावकारी रुपमा परिचालन गर्न सकिएको छैन् ।

खेलकुदको सार्थक विकासको लागि सबैभन्दा पहिला राज्यले प्रयाप्त बजेटको व्यवस्था गर्नु पर्छ । द्रोसो महत्वपूर्ण कार्य खेलकुदकोलागि आवश्यक पूर्वाधार विकासमा जोड दिनु पर्छ । तेस्रो कुरा खेलकुदलाई अनिवार्यरुपमा शिक्षा प्रणालीसंग जोडनु पर्छ । चौथों पक्ष देशका सबै क्षेत्रमा नियमित खेलकुद गतिविधिको संचालन गर्नुका साथै खेलकुद गतिविधिको कुशल व्यवनस्थापनको लागि आवश्यक जनशक्तिको विकासमा जोड दिनु पर्छ । खेलकुद विकास गर्ने प्रणालीगत परिपाटी निर्माण गरि समग्र खेलकुद प्रणालीलाई पारदर्शि र उत्तरदायी बनाउनु जरुरी छ । खेलकुदको विकासको लागि केवल राज्य पक्षले मात्र गर्ने प्रयास प्रयाप्त हुँदैनन् । खेलकुदको विकासको हरेक क्षेत्रमा निजी क्षेत्रलाई पनि सहभागि गराउँनु पर्छ । राष्ट्रिय स्तरमा क्यालेन्डर बनाएरै नियमित खेलकुद गतिविधि संचालन गर्नु आवश्यक छ । खेलाडिको पारिश्रमीक र पोषणमा ध्यान जानु पर्छ । खेलकुद गतिविधि र सम्वद्ध संध संस्थालाई राजनीतिबाट अलग राखि अन्तर निकाय समन्वय, सहयोग र सहकार्यलाई जोड दिनु अनिवार्य भएको छ ।

अन्तमाः आजका मितिसम्म नेपालमा खेलकुदको विकासमा गरिएको लागानी भन्दा खेलाडि र प्रशिक्षकले आफ्नो मेहनेतले हाँसिल गेरेका केहि अन्तराष्ट्रिय सफलतामा उनिहरुलाई पुरस्कार वाँडन राज्यले बढि खर्च गरेको जस्तो देखिन्छ । त्यसैले अहिलेनै नेपाली खेलकुदले अर्थतन्त्रमा कति योगदान गर्छ भनेर हिसाव किताव गर्ने बेला आएको छैन् तर नेपाली खेलकुद क्षेत्रलाई आर्थिक सामाजिक बिकासको एक साधनको रुपमा लिएर सोहि अनुसार नीति तथा योजना बनाउँदै अधि बढनु आवश्यक भएको छ । 

रातो रुमाल

रातो रुमाल 

म सँगएउटा रातो रुमाल थियो

मेरो थोत्रो आस्कोटको खल्तीमा

पसिनाको गन्ध सुँघेर रमाउथ्यो 

म किसानको

एउटै सारथी 

एउटै सपना 

एउटै साहारा

एउटै आशा 

त्यै रातो रुमाल थियो .

त्यही रुमालमा बुनिएका थिए

मेरो आकाशका जुन ताराहरु 

त्यही फुलेको थियो 

मेरो धर्तिको सबैभन्दा सुन्दर फुल 

म थाके भने उकालीमा 

राता घामले पाके भने 

मेरो पसिना पुछिदिन्थ्यो 

सितलता हम्कीदिन्थ्यो 

उ मेरो सिरानी थियो 

मेरो सिरक थियो 

म रुदा भिज्थ्यो

मसंगैमेरो आँशु पुछिदिन 

हावामा फर्फाराउदै 

उ मेरो हरेक जीतमा

उत्सव मनाउथ्यो 

तर एकदिन 

मेरो खल्तीबाट 

एक्कासी

हरायो मेरो रातो रुमाल 

पछी थाहा पाएँ 

कसैले मेरो रुमाल

शहर लगेको छ

सोंचे

शहर पुगे पछी  

मेरो रुमालबाट हरायो होला

पसिनाको गन्ध

छर्किएहोला कुनै महँगो

बिदेशी अत्तर

र सजाइए होला नयाँ सुटको खल्तिमा ।  

कालन्तरमा 

एक दिन म दुखी किसानलाई 

युरिया मल खोज्न

शहर पुग्ने अबसर मिल्यो । 

त्यही बेला मैले फेरी भेटें

मैले हराएको मेरो रातो रुमाल

शहरका साँप जस्ता सडकको लम्बाइ

मेरा खाली पैतालाले नापिरहेको बेला

एक साघुँरो गल्लिमा

पुरानो घरको झ्यालबाट

बिस्तारै खस्यो भुइंमा

शिशिरमा रुखबाट

भुइ खसिरहहेको

पहेलो पात झै 

मैले त्यो रुमाल

मेरै हो भन्ने परैबाट चिनें ।  

भुइखसेको

मेरो भु.पु रातो रुमाल

हातले बिस्तारै उठाएँ

 रुमाल चिसो थियो 

चिसो रुमालमा

भर्खरै योन क्रिडा सकेर

कसैले पुछेको मनतातो शुक्रकिटआलै थियो । 

मैले नजर माथि उठाएँ

बुट्टे काठको झ्यालमा 

भद्दा लाली पोतेर 

एक तरुनी 

म तिर कुटिल

मुस्कान फ्याँकिरहेकी थियी ।।

  © बिस्नु  प्रवा सापकोटा

     दमेक-१ बाग्लुङ 

     २०६९-०४-२६ 

फेसबुकमा गाँउको तस्बिर

Edit

फेसबुकमा गाँउको तस्बिर

PublicFriendsOnly MeCustomClose Friendsसाहित्य सञ्जाल नेपाल ।See all lists...Universal CollegeKathmandu, Nepal AreaBaglung AreaStudentPandulipi Books Pvt. Ltd.Freelance Writernibanda.blogspot.com/collegeFamilyGo Back

म भित्र
सम्भावानाका ढोकाहरु बन्द छन भन्ठानेर
शहर बसेका
मुग्लान पसेका
मेरै कोखका उत्पादनहरु
आक्कल झुक्कल
पर्यटक झै म कहाँ आइपुग्छन
एक सागर पसिनासँग साटेको
एउटा क्यामरा बोकेर

त्यसैले खिच्छन मेरो तस्बिर
अनि हतार हतार
फर्काउछन उनिहरुका बाङगा पैतालाहरु
उतै,
सपनाको देशतिरै

सहर पुगेर
त्यहि तस्बिर
टाँसिदिन्छन
फेसबुकको भित्तोमा

र तस्बिरलाइ
साइबर भूगोलका जनहरुले
लाइक ठोक्छन
कमेन्ट खासल्छन
'आहा! कस्तो राम्रो गाँउ'

मेरा सन्तान
तिनै कमेन्ट हेरेर मख्ख पर्दै
निकोटिनले पहेलिएको ओठ्को आगनमा
बिदेशी मुद्राले किनेको मुस्कान
प्रदर्शन गर्छन

के दिन आयो यस्तो?
मेरै सन्तानलाई
म भन्दा क्यामरामा कैद
मेरो तस्बिर प्यारो लाग्न थाल्यो ।

यो चैत्रको खडेरीमा
आफ्नै सन्तानले
फेसबुकको भित्तोमा टाँसिदिएको
आफनै तस्बिर हेरेर
आफैलाई प्रस्न गर्छु:
मेरो घरको पिढी किन मेरै सन्तानका यात्राहरुको बिसौनी हुन सकेन?
किन भर्न सकेन मेरो माटोमा उब्जेको कोदोले उनीहरुको पेट ?
किन मेटन सकेन मेरो झरनाको पानिले  मेरै सन्तानको तिर्खा ?
किन मेरै घडेरीमा बन्न सकेन मेरै सन्तानको घरको जग ?

निरुत्तर
फेसबुकको भित्तामा आफ्नै तस्बिर हेर्छु
र रुन्छु
भित्र कतै आफ्नै सन्तान प्रति
क्रोधको आगो पैदा हुन्छ
औलाले होइन मुड्कीले
फोटोको मुनि अनलाइक  बटन दबाउन मन लाग्छ
तर
आफ्नै सन्तानले तिरस्कृत गरेको मलाइ
फेसबुकले किन माया  गर्थ्यो र?
फोटो अनलाइक गर्ने बटम पनि राखिदिएनछ .

  © बिस्नु  प्रवा सापकोटा

     दमेक-१ बाग्लुङ

एउटा यात्रा

एउटा  यात्रा ..... 

एक जोर लुगा हाल्न सके

अलिकती अन्न

र अलिकती नुनको जोहो गर्न सके

यो जाडो भरिओठबाट मुस्कानले 

भुइ झर्ने आँट गर्दैनथ्यो ।

अलिकती मट्टितेल ल्याउन पाए

साँझमा घर अँध्यारो त हुन्थेन । 

पुग्नु पर्ने टाढा छ । 

हजुरबुवा मलाई मध्यरातमै 

उठाएर भन्नु हुन्थ्यो 

बाबु!

उठ हिंड्ने बेला भो 

म भन्थें

यो औँसिको कालो रात

न टर्च लाइट छ

न उज्यालो दिने अरु केही चिज

बाटो निकै अफ्ठ्यारो छ

बिहान उज्ज्यालो भएपछी

हिड्दा हुँदैन हजुरबा?

हजुरबा मलाई सम्झाउनु हुन्थ्यो

हेर बाबु!  

हर लामो यात्रा अँध्यारोमै सुरु हुन्छ 

अँध्यारोमै

अफ्ठ्यारोमै हिंड्ने आँट गरे पो

उज्ज्यालो बोकेर फर्किन पाईन्छ घर   

उज्यालो होला र हिडुला भन्नेहरुलाई  

गन्तब्यमा नपुग्दै अर्को अँध्यारोले छोपीसक्छ । 

पुग्नु पर्ने टाढा छ । 

हजुर बुवा मलाई मध्यरातमै 

उठाएर भन्नु हुन्थ्यो

बाबु!

उठ हिंड्ने बेला भो 

हर लामो यात्रा अँध्यारोमै सुरु हुन्छ ।  

    

©बिस्नु प्रवा सापकोटा 

दमेक -१, बाग्लुङ 

२०७० श्रावण १७ 

A Portrait in the Mirror of Memory

Perhaps, it was 30th of Poush 2058 B.S, Mr. Y.N Sharma was teaching us Compulsory English. He had worn a black cotton pants and dark blue sweater. His shiny black shoes were well polished. With his delightful personality, he had a commanding, captivating presence in the classroom. His calligraphy was famously illegible. He would check student’s assignments regularly with his bold red pilot pen. A number of girls in the class insisted that Mr. Sharma is indescribably sexy and have raging crushes on him. 

I was sitting at the desk by the window and watched the Theule Khola flowing incessantly. As far as I remember, Mr. Sharma was revising a short story by Anton Chekhov entitled “About Love” for the upcoming examination. The entire class was listening to Mr. Sharma. But I wished the class had been over because there was nothing new for me, I had already prepared the chapter well.

When Mr.Sharma dropped his chalk on the blackboard ledge, students started to complain about the story, saying that that was too long.  It was hard to get through. There was the talk of difficult Russian names.

As soon as the English class was over, I, Dipendra K.C Hastu Malla and Jeeban Pratikksha  Paudel bunked the remaining classes. We hid the books at our back and went out one by one. Mr. Narayan Acharya, the principal, Ananta Guru and next Narayan sir who used to teach us Economic and Environmental Science in those days (He has been teaching English for years.) were sun bathing outside the staff room in the ground. We didn’t care them and went to our respective habitant to have our lunch.

The local fair named The Kaligandagi Mahotsab 2058 was commenced the day before. The attraction of the fair was volleyball competition among teams from neighboring VDCs. We all gathered at Kushi Sera bazar at sharp 11 A.M to watch out the game between teams. The crowd used to divide in two groups chaired to support their favorite team. We were doing the same.  

Among the supporters of Team Falebas, I saw a girl hooting over there next to me. She was about 5 feet tall. I stared at her unknowingly. She was pretty, slender girl, wearing crimson color Kurta and Salwar. Her long, dark, black hair was curving toward her checks. Her face was heart-shaped, her lips painted glamorous red. She might have noticed my glance; she started to smile at me, revealing the two front teeth that were slightly overlapped. 

Then, the entertainment of Volleyball game changed in to something else. I felt, I had never seen such a beautiful girl. The God must have taken lots of days to sculpt her. 

When the games for the day completed, we returned toward habitant through the stone paved narrow road between two columns of Kushmi Sera bazar, crowded with the people came in the fair.

Luckily, I saw her on HAJURBA’s fancy shop once again.

‘This will be warm’ she said, placing her fingers inside a thick dark blue sweater.

 ‘What do you think?’ she asked her friend standing beside her.

She smiled pointing to the mirror. Hajur Ba was busy on telling her the features of the sweater.

I was sitting on the chair waiting to my friends. I felt some sort of nervousness over there.  

She asked the price. When she heard it, she blushed a dangling from a thread on one side of her face. “I am afraid. It’s out of my budget for today,” she said.

Then, Hajur Ba replaced the sweater on the shelf. 

She went without taking something from the shop. But she took my heart with her. When she went neglecting my glance, I felt some sort of bitter pain somewhere inside me.

 I murmured, ‘Thief.’ I smiled lightly.

If the proprietor of the shop were not my relative, I would immediately ask who she was. But he was my Grand Pa, I could not dare.

Boys came at the shop. They requested to have something. We all were hungry. So, we went to Resham Sir’s shop and sat together on the weak wooden bench inside the narrow small tea shop. Resham sir was too busy. His cooking utensils hung, all slightly coated with grease. He wiped sweat from his face with free end of his light blue shirt before getting our order.

He kept an iron pan on the wooden stove, poured some mustard oil, chopped red onion and put it on the pan; he added thin slice of chili and three plates of peanut curry to warm it. He squeezed a piece of lemon on it and served us. We had the Samosa besides curry. We didn’t forget to taste the banana hung outside the door of his shop.

I saw the girl in my dream talking to me. When I woke up, I switched on the lamp by my bed and looked at my wrist watch it was 2.30 A.M. I wished it had been a reality.

The following day was the main day of the fair, locally known as Maghe Sankranti Mela.  I went to Kushmi Sera with my friends, thousands of people around the localities had gathered in the Fair. We watched the finale match, met a lot of friend and shook hands, shared hi and hello.  Actually, I was pretending to watch the game and doing other things, my eyes were searching the big black lovely eyes and incredible smile that I had met the day before. 

There was folk song and dance competition when volleyball competition was over on the day.  I was appointed MC (Mass Communicator) for the competition. Both grounds, in front of Shanti Higher Secondary School, were full of people to watch it.

 I was in blue jeans pants, light yellow color t-shirt and leather coat over it. I had converse as my footwear.

The stage was made up of some bamboo stick and the tent by the Saraswoti temple in front of the class 12’s class room. 

 The program commenced about half past four in the afternoon. I was holding the mick and working as the bridge among competitors, audiences and judges. Suddenly, I saw her standing by the temple with some of her friends. How powerful she was at the time, her presence alone had painted a wave of happiness on my face. My heart started to roam happily like a piece of thin white cloud from one corner to another corner of the sky.

She was carefully dressed, with gold jewelry at her ears and nose. I saw her more beautiful than the day before. She had worn the pink Kurta and yellow salwar made up of stretchable clothes. A small pink colored Tika on her forehead made her more attractive. Her eyes were heavy lidded and boldly lined on the top lids. Her hair was middle-parted, gathered into a chignon.

I pointed to her from the stage again and again as one of the audience and requested, “Will you dance?” She shook her head with smile kindly refusing my request. She was frequently waving her hands and smiling at me. Sometime she showed V shape of her finger to encourage me.

When the program was over, I threw the mick somewhere and rushed out to search her. I met her at the entrance corner of the upper ground in front of the stage. She might be waiting someone by the school gate.

“Hi! I am Bishnu” I extended my hand towards her.

 We shook hands a bit longer than necessary. She also smiled and said “hi….”  But suddenly some girls came and interrupted her. They even didn’t let her to accomplish her sentence.

 ‘Hey! It’s late. Lets’ go soon.’  They were hurried to be at home.  She followed her friends and went waving her right hand to bid me good bye.  I felt very sad and standing over there for some time with cold heart and blank mind. I came back to my home with a heavy and looped heart.    

After that, I searched her here and there in village, town and fair but I never could get those black shiny eyes with incredible smile. Still today, I wonder, who was she? Where was she from? What was her name? I know these questions will remain unanswered throughout my life. But her picture has been carved in my heart.   

I giggle sometime she may have some children now, as beautiful as she was.

एउटा सम्झना

~कबिता~

एउटा सम्झना 

उजाड बगरको बलुवामा 
गोरा
साना
कोमल औँलाले
"आइ लभ यू" लेखेर
बुर्खुसी मारेका
एक जोर पैताला

रित्तो क्यान्भासमा
आसाका सुन्दर
सुनाखरीहरु कोरेर
भागेका
खिरिला औँलाहरु

जिजिविसा
बाचाइ राखेको
एउटा रुमानी मुस्कान

पहाडबाट
सलहका हुल
लखेट्न सक्ने
एउटा हाँसो

मेरो खुशी
अपहरण गरेर
मलाई सुपुर्दगी नगर्दै
अर्कैको अपहरणमा परेका
एक जोर आँखा

मैले हिंड्न चाहेर
हिडन नपाएको
एउटा बाटो

चुम्न चाहेर
नचुम्दै अर्कैले
टिपेको एउटा फूल

तिर्खा मेट्न
खोज्दा बित्तिकै
सुकेको एउटा धारो

आज बेहद याद आइरहेछ ।

~ बिस्नु प्रवा सापकोटा

~ असार~

सुरक्षाकर्मीको लाठ्ठिचार्ज पछी

तितर बितर भएर

भागीरहेको भिड झैं

बादलका झुण्डहरु आकाशको

ओल्लो चोक र पल्लो चोक

भागीरहेछन ।

आफ्नो जवान लोग्ने मरेको खवरले

डाँको छोडेर रोइरहेकी  युवती झैं

मेघ गर्जन सहित बर्षाका बुँदहरु  

झरिरहेछन र हिलाईरहेछन धर्ती

भर्खर बुहारीले पोतेको आलो पिडीं झैं ।

बढी चिया पत्ति हालेको

दुध चिया जस्ता बाढिका लहरहरु

टिल्ल भएर घर फर्कदै गरेको जड्यहा झैं

यता उता कुदिरहेछन्

र चाटिरहेछन पहराको खिया ।

आफ्नै नङग्राले चोथिरेर

रक्ताम्मे पारेको

कुनै बहुलाहको अनुहार जस्तै  

पैरोले कोतरेको छ पाहाड ।

बैष्णवको निधारमा टल्कीने

सेतो तिलक जस्तै

सेता खहरेहरु

पहाडको छातीबाट

झरिरहेछन ओरालै ओरालो ।

छिपछिपे पानी भरिएको

आफ्नै जिन्दगी जस्तो  

बाँझो खेत

जोतीरहेछ हली दाई

र जिन्दगीका

सुख दुःख जस्ता थुम्का थुम्कीहरु

सम्माईरहेछन बाउसेहरु

र असारे भाका सुसेल्दै

सपना रोपिरहेछन खेतालाहरु ।

दमको रोगले थलिएर मरेका

साईला बाजेलाई

धाट पुराउन भन्दा

खेत हिलाउन बढी हतार छ

गाँउलेलाई

किनकी यो

असार हो ।  

~ बिस्नु प्रवा सापकोटा

मानचित्रमा नाम मेटिन लागेको एउटा गाँउ

मानचित्रमा नाम मेटिन लागेको एउटा गाँउ 

म त आफ्नै आँगनमा मृत्यु पर्खिरहेको 
पश्चिमको एउटा घाम 
मानचित्रमा नाम मेटिन लागेको एउटा गाँउ 
म संग रंगीन सम्झना 
ब्ल्याक एन्ड ह्वाइट बर्तमान र
केहि अनुत्तरित प्रश्न बाहेक केहि छैनन्।

मलाई थाह छैन
कस्ले भन्यो घामलाई बिहान मेरो धारोमा मुख धुन नआउनु भनेर ?
कसले अपहरण गर्यो डाँडाको चेपमा दुई खुट्टा उभाएर
बैसको उन्दाद पिउने इन्द्रेणीलाई?
कसले आदेश दियो गाँउको पात्रोबाट फागु पूर्णीमा हटाउन ?
कस्ले रोक्यो मेरो भिरालो कोप्चामा सुनाखरी फुल्न ?
कस्ले छिरायो आधुनिकताको भाईसर यि खोलाहरुमा?
कता बसाँइ सरे चराहरु?
किन खेल्दैन शितलहावाले पातहरु संग लुकामारी ?
यो माटोमा आजभोली किन उव्जिदैन अन्न?
अन्नको सट्टा बारीका झारहरु
किन सुनाउछन शोक गीतका केहि अन्तराहरु हावालाई ?
मेरो छातिलाई डोजरका नङराले चिथोरेर
आफ्नो राजमार्ग बनाउनेहरु को हुन ?
कस्ले झोस्यो खरको छानामा डढेलो ?
कस्ले खोस्यो मेरो हरियो बैभवता?

जवाफ छैनन् यी प्रश्नहरुको
कसलाई सोधुँ जवाफ रु
फोन गर्न वा यस यम यस पठाउन पनि
चराहरुको मोवाइल नं छैन म संग
न यो आधुनीकताको भाइरस हटाउने
भ्यालीड एन्टीभाइसर छ

एक मन सोच्छु
यति विध्न गर्ने आँट आफ्नै सन्तानले बाहेक
अरु कस्ले गर्न सक्छ?
अर्को मन सोच्छु
आफ्नै आमा बल्तकृत भएको व्लु फिल्म हेरेर
कसरी उत्तेजित हुन सक्छन र आफ्नै सन्तानहरु ?

तर जो होस
मेरो हरियो च्यादर चोरेर
किनेको कङक्रिटको धराहराले
कुनै दिन पुष माघमा
उसकै घाम छेक्ने छ ।

म त आफ्नै आँगनमा मृत्यु पर्खिरहेको
पश्चिमको एउटा घाम
मानचित्रमा नाम मेटिन लागेको एउटा गाँउ ।।


~ बिस्नु प्रवा सापकोटा
दमेक-१, बागलुङ
२०६९ चैत्र २०

डाइलग

उसका र मेरा धेरै कुरा मिल्दा जुल्दा छन । उ, म जस्तै लेख्न रहर गर्ने झुर कवी हो। उसको र मेरो जीवन उस्तै असरल्ल छ । उसको र मेरो ऋण पनि बराबर नै छ जस्तो लाग्छ ।

सधै बाटोमा भेट्ने बित्तिकै उसले मलाई केही झुर रचना सुनाउथ्यो । तर मेरो रचना सुन्न परे फुर्सद हुँदैनथ्यो उसलाई । उसको रचना सुनेर मैले सधैं झुठो टिप्पणी गर्थें-'खुब राम्रो छ यार' ।

आजको कुरा बेग्लै थियो । उसले मलाई भेट्ने बित्तिकै भन्यो- 'अब म लेख्न छोडिदिन्छु । मेरो लेखाइमा कुनै दम छैन । आखिर मेरो रचना मनै देखी मन पराउने पनि त को छ र । मेरो लेखाइ राम्रो भए कम्तीमा दसवटा रचना प्रेसित गर्दा एउटा त छाप्थ्यो होलानी पत्रीकाको सम्पादकले । म त वास्तबमै झुर लेखक हुँ । '

उसलाई बोल्दा बोल्दै खोकी लाग्यो । उसले खोक्दै गर्दा मैले मनमनै भने-'ठिकै सोचिस भाई। तं पनि म जस्तै लेखी खाने मान्छे होइनस। अरु कुनै पेसा अङगाले चाडै ऋण तिर्थिस बरु। '

खोकी रोकिए पछी उसले भन्यो 'हिजो मैले लेखेको नाटकको एउटा डाइलग हो यो, कस्तो लाग्यो तिमीलाई?'

भाषा बिकास

'नेपाली भाषाको मौलिकता कसरी बचाउने?' बिषयमा लेख लेखेका नेपालका लेखक र लेखको बारेमा बोलेरै गुरुले सिङ्गै घन्टी सकाए । कालोपाटिमा कोरिएका चकका धर्साहरु पुरानो डस्टर मेटन खोज्दै गर्दा, कालोपाटी तिरै फर्केर गुरुले सुझाय,'नेपाली भाषा बिज्ञानका सबै विद्यार्थीले नपढी नहुने लेख हो यो। खोजेर पढ्नुहोला।'
'गुरु कुन पत्रीकामा कुन मितिमा छापिएको लेख हो?' मैले हावामा हात उचाल्दै गुरुलाई जिज्ञासा राखें ।
जवाफमा गुरुले इस्वी सम्बतमा मिती र एक नाम चलेको अङ्ग्रेजी दैनिक पत्रीकाको नाम कालोपाटिमै लेखिदिए ।

मुक्तक

~१~
"छोरो सज्जन बनाउछु" हरेक बुवाको सपना हुन्छ
"उडेर आकाश छुन्छु" सिमल भुवाको सपना हुन्छ
सपना नहुने त के चिज होला र यो दुनियाँमा-
"बढेर सागर हुन्छु" सानो कुवाको सपना हुन्छ ।

~२~
आकाश एकनास रुन्छ भनेनी हुन्छ
सारा धर्तीको मैलो धुन्छ भनेनी हुन्छ
सावनलाई बुझ्ने तरिका बेग्ला बेग्लै-
उदासीमा धर्ती छुन्छ भनेनी हुन्छ ।।

~३~

हिमालहरु अझै अग्ला हुनेछन्
आधा जती छन सग्ला हुनेछन्
पाखुरामा जाँगर फल्दाको दिन-
झुपडीहरु सबै बंगला हुनेछन् ।।

मुक्तक

~१~
टेकेको धर्ती जति छ,नटेकेको झन कती कती
देखेको कुरा जती छ,नदेखेको झन कती कती
जती चिट्ठी लेख्दै गयो,उती यस्तो लाग्दो रै छ -
लेखेको कथा जती छ,नलेखेको झन कती कती ।।

~२~
पराइको चुरी फुरी बढेको छ
जताततै हावा हुरी बढेको छ
जब तौल घट्दै गयो खल्तीको-
तिम्रो मेरो बिचको दुरी बढेको छ ।।

~३~
डालिको माया मार्ने चरीको कुरा नगर
कल्पनाकी सुन्दरी परीको कुरा नगर
बाढीले लतारेको,झुप्रोको याद आउछ-
भो भैगो साउने झरीको कुरा नगर ।।


~ बिस्नु प्रवा सापकोटा
दमेक,बाग्लुङ
२०६७-०४-१७

~गजल~

छुट्टीएर एक्लै बाँच्दा साथ दुखेको छ
बोतलको रक्सी भित्र मात दुखेको छ

राती एक्लै बिस्तारामा रुने बिधुवाको
सम्झनामा त्यही सुहागरात दुखेको छ ।

टिप्नेहरु सँगै जान्छन सजिएर फूलहरु
यता केवल डालि सँग पात दुखेको छ ।

बेइमानीले जता ततै राज गर्न थाले पछी
गल्ली माथि इमानको खात दुखेको छ ।

जती धेरै बर्सेपनि ननिभेर मनको अगो
साउनको सिमसिमे बर्षात दुखेको छ ।

~मुक्तक~

~१~

सम्झनाको भेटी राखी रित्तो मनको भाँडामाथि
म फेरुला सास फेदिमा तिमी पुग्नु डाँडामाथि
जुन धर्तिमा तिम्रो कोमल पाउ चल्मलाउछ
फूलै फूल होस् जतततै मै हिंडुला काँडामाथि ।।

~२~

औंसिको रात आकाशमा जुन आए जस्तै भयो
चिनी राखी तरकारीमा नुन आए जस्तै भयो
आनायसै तिमी आउँदा गोधुलिमा मेरो सामु
भुइँ ढलेको मुढोलाई मनसुन आए जस्तै भयो

~३~

न त सुगम छौ तिमी
न त दुर्गम् छौ तिमी
र पनि यस्तो लाग्छ-
साह्रै अनुपम छौ तिमी ।।

~मुक्तक~

~फूलको बारेमा~
~क~
आजभोली फूलहरु आँफै ससस्त्र छन्
फूलका सनातन आस्थानै अस्त्र छन्
फूलको बस्त्रमा काँडाको खेती गर्नेहरु
गल्ली चोक चोकमा यत्रतत्र सर्बत्र छन् ।।
~ख~

ढुंगै ढुङ्गाको शहरमा गएपनि
लाटो बुङ्गाको शहरमा गएपनि
आफ्नो दुख्ख आफैसँग हुँदो रैछ -
फूलको थुङ्गाको शहरमा गएपनि ।।

~पहिलो डेटिङ प्यारको~
~क~

मैले छुँदा तिमी लज्जावती झैँ झस्केकी थियौ
सामु पुग्दा तिमी रक्तिम गुराँस मस्केकी थियौ
त्यो दिन मैले बिसाएथें गुलाबी सवाल प्यारका
तिमीले पनि खुबै रुमानी जवाफ पस्केकी थियौ ।।